Heleen Regenspurg - 8 mei 2025
Op 3 april 2025 vond in het DAF Museum de Erfgoedontmoeting plaats. Het thema van de dag – het Verdrag van Faro – was een schot in de roos. De bijeenkomst zat helemaal vol met alle lagen uit het erfgoedveld, van heemkundigen tot provincie-ambtenaren en van museummedewerkers tot zelfstandigen. De titel van de bijeenkomst was ‘Hoezo Faro?’. Na een vol, maar inspirerend programma is het antwoord op deze vraag voor de meeste deelnemers helder. Hoezo Faro? Daarom Faro!
Het Verdrag van Faro is het uitgangspunt voor de Erfgoedontmoeting 2025. Een verdrag, dat is toch iets voor mensen die achter een bureau zitten en het beleid maken? Dat niets minder waar is, bewijst de inhoud van de mooie presentaties, interviews en deelsessies op de Erfgoedontmoeting. De deelnemers worden welkom geheten door Patrick Timmermans, directeur-bestuurder van Erfgoed Brabant. Patrick: “Erfgoed gaat voor mij om de wet E=MW². Oftewel, erfgoed is mensenwerk in het kwadraat! En juist daarom ben ik zo blij met het Verdrag van Faro, want daarin staat de mens centraal en tevens hun verbinding met het erfgoed.”
Tekst loopt door onder de foto.
Deelnemers in de plenaire zaal tijdens de Erfgoedontmoeting 2025. Foto Erfgoed Brabant.
DAF-hart
Dat erfgoed aan welzijn kan bijdragen wordt geïllustreerd door Reinier van Doorne, bestuurslid van het DAF Museum. De Erfgoedontmoeting vindt plaats in dit museum dat zich positief onderscheidt door de indrukwekkende collectie en de sociale vrijwilligersgroep. De oprichter van DAF was zeer sociaal betrokken, onder andere door de oprichting van ziekenhuizen en een daklozenopvang. Deze betrokkenheid noemt Reinier het ‘DAF-hart’ en dit klopt nog steeds in het museum. Reinier: “De 205 vrijwilligers maken het museum en de goede sfeer. Het is een hele familiale groep die elkaar helpt.” En zoals bij de oprichter van DAF gaat het helpen hier verder dan de voordeur. Zo is het museum een Erkend Leerbedrijf, en werkt het samen met Make-A-Wish Nederland en met de stichting Samen voor onze Regio. En onder het mom ‘vrijwilligers voor vrijwilligers’ organiseert het DAF Museum een feest voor de vrijwilligers van een lokale voedselbank. Natuurlijk kunnen dingen altijd beter. Zo zegt Reinier dat het museum momenteel weinig doet met buurtparticipatie. Desonkdanks loopt het DAF Museum nu al met terechte trots in de voetsporen van haar voorouders.
Tekst loopt door onder de foto.
Rondleiding in het DAF Museum door een vrijwilliger. Foto Erfgoed Brabant.
Een blik op de Faro-toekomst
In 2022 heeft België het Verdrag van Faro geratificeerd. Dat betekent dat onze zuiderburen al flink wat meer Faro-ervaring hebben. Tijdens haar lezing neemt Jacqueline van Leeuwen van ‘FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed’ de deelnemers mee naar de Faro-toekomst. Dat het Verdrag van Faro veel goede ontwikkelingen in het Vlaamse erfgoedveld heeft gebracht, kan Jacqueline onderschrijven. Maar door de jaren heen heeft Jacqueline ook veel weerstand gehoord. Aan de hand van vijf veelgehoorde weerstanden toont Jacqueline juist de méérwaarde van het verdrag en participatie. Onder andere ‘We gaan mensen teleurstellen, want ze hebben te hoge verwachtingen'. Jacqueline: “Het woord ‘participatie’ roept inderdaad heel wat verwachtingen op. Denk dan ook goed na voordat je iets ‘participatie’ noemt. Het is vaak beter om te kiezen voor een meer specifieke term die de lading echt dekt. Zo weet iedereen meteen waar die aan toe is – en dat geldt zowel voor de erfgoedorganisatie als voor de betrokken gemeenschap.” Voor dit doel ontwikkelde FARO de participatieladder. Met tredes als ‘advies vragen’ en ‘samen doen'. Dit biedt inzicht in je participatieve werkzaamheden. Maar zo'n ladder kan ook een gevoel van hierarchie geven. Daarom hebben Jacqueline en haar collega's recenter ook participatietools ontwikkeld in de vorm van een taart – ‘welk stukje smaakt het beste?’ - en een saladebar - ‘leg op je bord wat bij jouw traject past'.
De lezing van Jacqueline is een van de hoogtepunten van de Erfgoedontmoeting, maar het is vooral één uitspraak van onze Vlaamse erfgoedcollega die de deelnemers zal bijblijven: ‘weerstand is een onhandig verpakte wens'. Het is Jacquelines ervaring dat achter de weerstand en alle oordelen rondom participatie vaak een wens zit. Met vragen zoals ‘Ik zie dat dit je raakt’ en ‘Klopt het dat je graag iets anders zou willen’ kom je samen veel verder dan door zelf met weerstand op de weerstand te reageren. Wil je meer weten over Jacquelines invalshoek op participatie? Naar aanleiding van haar lezing heeft ze een blog geschreven. Lees de blog op de website van FARO. En klik hier voor de presentatie van Jacqueline.
Kennis zorgt voor bewustwording
De toegenomen aandacht voor het Nederlandse slavernijverleden zorgt soms voor schuring. Mogelijk gaat het ook hier om onhandig verpakte wensen. Wat we wel met zekerheid kunnen zeggen is dat er bij veel Nederlanders weinig kennis en daarmee bewustwording rondom het slavernijverleden is. Het indrukwekkende project ‘Draden van ons Nederlands slavernijverleden’ van Ricardo Burgzorg richt zich op dit hiaat. In verschillende provincies wordt met grote groepen vrijwilligers gewerkt aan prachtige wandkleden waarin een relatie wordt gelegd met het slavernijverleden van de betreffende provinice. Ricardo: “Voor de verhalen over het Nederlands slavernijverleden is in de maatschappij steeds meer aandacht. Maar veel sporen van dit verleden zitten elders, zoals in Suriname. Het is daarom dat veel mensen zich niet bewust zijn van de sporen in hun eigen provincie. Met het project ontstaat er meer kennis en daardoor ook meer bewustwording.” Klik hier voor de presentatie van Ricardo.
Tekst loopt door onder de foto.
Ricardo Burgzorg van 'Draden van ons Nederlands slavernijverleden'. Foto Erfgoed Brabant.
Andere rol systeemwereld
Met het Verdrag van Faro is er een grotere rol weggelegd voor ´de mens´. Waar voorheen veel werd bepaald door de overheden en andere instituten, wordt nu vaker geluisterd naar en samengewerkt met erfgoedwerkers en andere betrokkenen. Deze ontwikkeling zorgt voor een andere rol voor de systeemwereld. Een voorbeeld van deze ontwikkeling zien we in de gemeente Meierijstad. Ambtenaar Mark van den Broek vertelt over de herdenking en viering van 80 jaar Vrijheid. Hiervoor heeft de gemeente succesvol samengewerkt met tientallen organisaties en individuen. Het ontzorgen van de betrokkenen door de gemeente stond in de hele samenwerking centraal. Klik hier voor de presentatie van Mark.
Lees hier het interview met ambtenaar Mark van den Broek over de organsiatie van 80 jaar Vrijheid in de gemeente Meierijstad.
Helaas staat erfgoed – laat staan het Verdrag van Faro – niet bij alle gemeentes vooraan. Om als erfgoedwerker meer grip te krijgen op de lokale erfgoedontwikkelingen behoort lobbyen tot de mogelijkheden. Op de Erfgoedontmoeting konden de deelnemers hun lobbykennis bijspijkeren bij de deelsessie van Lobby Lokaal. Spreker Mara van Waveren (directeur en oprichter Lobby Lokaal) weet goed aan te sluiten bij de verhalen en vragen van de deelnemers. Dat de relatie tussen erfgoedorganisaties en gemeentes zelfs verstoord kan zijn, komt naar voren uit een paar van de verhalen: “Wij hebben een haat-liefdeverhouding met de gemeente. Ze pronken met de monumenten die wij verzorgen, maar geven niet thuis als er iets nodig is.” De deelsessie maakt duidelijk dat voor een gezonde relatie met de gemeente ook een verantwoordelijkheid bij de erfgoedorganisaties ligt: "Grote ideeën met concrete doelen zijn kansrijk om in een verkiezingsprogramma te komen: kort, bondig, actiegericht.” Klik hier voor de presentatie van Lobby Lokaal.
Tekst loopt door onder de foto.
Deelsessie van Lobby Lokaal. Foto Erfgoed Brabant.
Geef jongeren verantwoordelijkheid
Het contact tussen gemeentes en erfgoedorganisaties is dus niet altijd vanzelfsprekend. Een gebrek aan vanzelfsprekenheid benadrukt Erfgoed Jong in hun deelsessie waar het gaat over de relatie tussen jongeren en erfgoedinstellingen. Eva Steentjes van Erfgoed Jong (het jonge landelijke erfgoednetwerk) vertelt tijdens een deelsessie over een recent onderzoek naar jongeren en erfgoed. Hieruit komt naar voren dat er binnen beide partijen veel negatieve aannames over de andere groep leven. Tegelijkertijd zeggen beide groepen wel behoefte te hebben aan een nauwere samenwerking.
Tekst loopt door onder de foto.
Deelsessie van Erfgoed Jong. Foto Erfgoed Brabant.
Dát jongeren een positieve bijdrage kunnen leveren aan het erfgoedveld staat voor de meeste deelnemers buiten kijf. De vraag is vooral: hoe? Hiervoor is een open houding nodig. De belangrijkste les die Eva van Erfgoed Jong de deelnemers meegeeft is: “Wanneer je jongeren wil betrekken, moet je kritisch naar je motivatie kijken. Ben je bereid om jongeren daadwerkelijk een stem en verantwoordelijkheid te geven? Wanneer jongeren zich gezien voelen, zien ze eerder het nut van hun bijdrage.” Klik hier voor de presentatie van Erfgoed Jong.
Wanneer organisaties zich gaan verhouden tot het Verdrag van Faro lopen veel tegen hetzelfde probleem aan. Ze willen wel anderen betrekken, maar wat is hiertoe de beste methode? Met onder andere de pitch van ambtenaar Mark van den Broek en de sprekers van Erfgoed Jong hebben de deelnemers een paar mooie voorbeelden gehoord. Wil jij meer weten over het betrekken van groepen? Of wil je meer weten over het Verdrag van Faro? Neem dan contact op met Dieuwertje de Nigtere van Erfgoed Brabant. Zij helpt jou graag verder.
