Brabantse spraakverwarring
Yoïn van Spijk oktober 2025
‘Hèhè, ik ben ben hélemaal afgewerkt,’ zei ik terwijl ik neerplofte op de tuinstoel. Het was acht uur ’s avonds en ik kwam net terug van mijn bijbaantje, waar mijn dienst vroeg in de ochtend was begonnen. Ik was nog net op tijd voor het eten op de verjaardag van vrienden uit de straat. Naast mij zat een vrouw van een jaar of vijftig. Ze keek me met grote ogen aan.
‘Helemaal afgewerkt?’ vroeg ze met een Amsterdams accent.
‘Ja,’ antwoordde ik nietsvermoedend, ‘het was me het dagje wel!’
‘Maar het was dus heftig?’ zei ze met nog steeds dezelfde schrik in haar ogen.
‘Ja, heel de dag druk bezig geweest. Ik kreeg geen moment rust.’
‘Nou, dan zul je wel écht goed afgewerkt zijn.’
Zo ging het nog even door. Ik was twintig en had geen flauw benul. Voor mij betekende ik ben afgewerkt dat ik doodop was, maar in de beleving van de Amsterdamse vrouw had ik zojuist heel nonchalant zitten vertellen hoe stevig ik wel niet bevredigd was. Want dat is de betekenis van ik ben afgewerkt in het Standaardnederlands. Mijn versie, die zij overduidelijk niet kende, was Brabants.
Het probleem was dat de woorden afgewerkt en afgewerkt valse vrienden zijn. Valse vrienden zijn woorden uit verschillende talen die veel op elkaar lijken maar een andere betekenis hebben. Een Engelstalige billionaire heeft bijvoorbeeld geen biljoen op de bank maar een miljard – drie nullen minder. En zeg je in Duitsland dat je gebellt hebt als je een telefoontje hebt gepleegd, dan verstaan ze dat je hebt staan blaffen.
Ik ben opgegroeid in Noord-Brabant in een omgeving waar veel Brabants werd gesproken. Als ik het woord afgewerkt hoorde, dan was dat in zijn dialectbetekenis ‘doodop’. De betekenis ‘seksueel bevredigd’ kende ik niet, en daardoor gingen de interne alarmbellen niet af toen ik het Brabantse afgewerkt in het Nederlands gebruikte.
Gelukkig was ik niet de enige. Met afgewerkt gaan wel meer Brabanders de fout in – en niet alleen daarmee. We zullen eens kijken naar andere Brabantse spraakverwarringen door valse vrienden.
Aangereden
Een berucht geval is aanrijden. In het Nederlands heeft dat verschillende betekenissen, maar de meestgebruikte is ‘omverrijden’. De Brabantse tegenhangers van dat woord, zoals aonrije, ònrèèje en ánreeje, delen die betekenis met het Nederlands, maar ze kunnen als valse vriend ook iets heel anders uitdrukken: ‘beginnen te rijden’. Ik zij vandemèèrgen al om zeuven uure òngereeje is een manier om in mijn Drunens te zeggen dat ik om zeven uur ben vertrokken.
Brabanders gebruiken dit woord weleens in het Nederlands met de Brabantse dialectbetekenis. Toen mijn klasgenoot Dylan uit Waspik te laat kwam bij het vak Nederlands en beweerde dat hij toch echt al om kwart voor acht was aangereden, schrok onze Noord-Hollandse docente zich een hoedje, want die dacht dat Dylan onder een auto had gelegen.
Voortaan
Het gaat ook weleens mis met een heel onopvallend Brabants woordje: vort. Dat heeft twee betekenissen. De eerste is ‘voortaan’. In mijn Drunens kun je bijvoorbeeld zeggen: Wè zalle vort wè irder nòr bed gaon, oftewel ‘We zullen voortaan wat eerder naar bed gaan’. Vort heeft ook een andere betekenis, bijvoorbeeld in de zin Meense hebbe vort zo’n kort lontje. Daarin is het niet ‘voortaan’ maar ‘tegenwoordig’. Als dialectsprekers dat in het Nederlands willen uitdrukken, gaat het weleens mis – op twee manieren.
De eerste spraakverwarring komt doordat ze vort vertalen met het dichtstbijzijnde Nederlandse woord: Mensen hebben voort zo’n kort lontje. Dat zorgt voor vragende blikken bij niet-Brabanders, want het Standaardnederlandse voort betekent ‘verder’ of ‘door-’, zoals in voortkabbelen.
In het andere geval zeggen ze iets anders dan ze bedoelen. Brabanders hebben vaak namelijk wel door dat ze vort niet met het Nederlandse voort kunnen vertalen, maar dan kiezen ze per ongeluk voor voortaan. Dat is immers de andere vertaling van vort – maar niet de juiste in deze zin. Het gevolg is dat ze zeggen: Mensen hebben voortaan zo’n kort lontje. Alsof dat van nu af aan zo is.
Nie zo slim
Het gaat gelukkig niet altijd mis met valse vrienden. Van sommige zijn Brabanders zich heel goed bewust. Een voorbeeld daarvan is het woord slim. In de middeleeuwen betekende dat ‘erg, slecht’ – net zoals het Duitse schlimm. Later is die betekenis in de Hollandse dialecten via ‘gewiekst’ in ‘pienter’ veranderd. Met die betekenis kwam het in het Standaardnederlands terecht. In veel Brabantse dialecten is het anders gelopen: daar is de oude betekenis ‘erg’ behouden gebleven. Krijg je van iemand uit Sprundel bijvoorbeeld te horen dat iets nie zwoo slim is, dan word je gerustgesteld en juist niet beschuldigd van een domme actie. Maar spreken Sprundelnaars Nederlands, dan vertalen ze het met niet zo erg.
Als ik buiten Brabant ben, pas ik voort op met wat ik zeg als ik helemaal afgewerkt ben of te laat ben aangereden. Ach, en anders kijken ze maar gek op. Dat is niet zo slim.
Hieronder vind je alle valse vrienden van dit artikel plus nog wat extra exemplaren.
- Afgewerkt betekent doodop in het Brabants maar bevredigd in het Nederlands.
- Aanrijden betekent beginnen te rijden in het Brabants maar omverrijden in het Nederlands.
- Voort betekent voortaan of tegenwoordig in het Brabants maar verder of door in het Nederlands.
- Slim betekent erg in het Brabants maar pienter in het Nederlands.
- Ooit betekent soms of weleens in het Brabants maar op zekere dag in het Nederlands.
- Spiegelen betekent pronken in het Brabants maar licht weerkaatsen in het Nederlands.
- Wreed betekent trots, deftig of hard in het Brabants maar wreed in het Nederlands.
- Gelijk betekent allemaal in het Brabants maar hetzelfde of tegelijkertijd in het Nederlands.
- Deze Brabantse betekenissen vind je niet in heel Noord-Brabant.
