Tijdens de uitreiking van de Zachte G-prijs op 15 maart 2018 sprak Henk Wittenberg, met Piet van Esch en Danker Jan Oreel winnaar van de vorige editie, de volgende column uit:
Goedenavond toehoorders (is dit genderneutraal genoeg?)
Welkom hier op de Noordkade in Schijndel!!!
Vanavond wordt de prijs ‘de Zachte G 2018’ uitgereikt.
Een curieus begin van de avond.
In 2015 ontvingen wij deze tweejaarlijkse dialectprijs ‘deZachte G’ met een geldbedrag van 1000 euro voor onze Brabantstrip en voor de opvolgende boekjes ‘Gin Gelul’ en ‘Wènne Klèts’ en voor het boekje Grutvoajers skrifje van Piet van Esch. Eervol om die prijs te ontvangen.
Maar een tweejaarlijkse prijs vanaf 2015 uitreiken in 2018 is op zijn minst merkwaardig. ‘We noemen dat niet raar, maar we noemen dat bijzonder’ volgens de ‘Luizenmoeder’.
We wilden die 1000 euro niet besteden aan een eigen uitgave, maar eerder aan een project dat heel Brabant omvat. Dat is de promotie van Zachte G, onze Brabantse tongval.
Mijn kleindochters uit Rosmalen vroegen mij: “Opa, we willen chraach naar de markt, chaa je mee?”
Ik doe of ik ze niet hoor. Ik weiger die harde G te horen.
Uiteindelijk snappen ze dat ik alleen een zachte G versta.
Het is mij namelijk al jaren een doorn in mijn oor dat die harde G als iets voornamer of beschaafder wordt ervaren dan de zachte G.
Waarom?
Rond 1650 komt Brabant langzaam onder de heerschappij van de Hollanders.
Daarmee wordt de zachte G het kenmerk van die minderwaardige provincie die enkel geschikt is om uit te buiten en leeg te trekken. Met dank aan de Oranjes!
Het huidige ABN wordt in die tijd verbonden aan het Hollands. Daarmee wordt de Harde CH synoniem voor ‘beschaafd en voornaam’. En daarmee wordt de Zachte G dus als ‘onbeschaafd’ gekenmerkt.
Het wordt de hoogste tijd voor herwaardering.
Er bestaan overtuigende argumenten om de Zachte G als vroegste opvolger te zien van de oorspronkelijke GU zoals in het Duitse ‘gut’ en het Engelse ‘good’.
Waar de harde G vandaan komt weten we niet, maar het gebeurde in Holland en dat was toonaangevend in die tijd.
Inmiddels veranderen de tijden per minuut. De zeespiegel stijgt en spoedig wordt Amsterdam het Venetië van het Noorden en vluchten de bewoners richting het hoger gelegen Brabant, als banenmotor, ‘food’center en logistiek hart. Banen zat!
Wij hoeven maar één klank te maken om te verraden waar we vandaan komen: de g bijvoorbeeld. Die medeklinker kan op veel verschillende manieren uitgesproken worden. De twee bekendste uitspraken worden ‘hard’ en ‘zacht’ genoemd, al valt het verschil ertussen nauwelijks in decibellen uit te drukken.
Volgens een artikel van Marc van Oostendorp uit 1997 is het de plaats in de mond waar de klanken gevormd worden. Alle g’s worden gemaakt door de achterkant van de tong iets omhoog te brengen en zo de mondholte iets te vernauwen. De luchtstroom begint door die vernauwing te bewegen en te ruisen. Dat is de klank van de g.
Bij een zachte g ligt de vernauwing tamelijk voor in de mond.
Bij een harde g ligt de vernauwing verder achter in de mond, met de tong en de huig. De huig gaat dan trillen en soms maakt de spreker ook nog een schrapend geluid in zijn keel. Zo’n uitspraak raakt een algemeen-menselijk gevoel: ook veel buitenlanders die voor het eerst Noord-Nederlands horen, storen zich aan die keelklanken. Een zachtere G vinden ze vriendelijker en beschaafder.
Ik snap dat het Brabants dialect terrein gaat verliezen met het uitsterven van onze generatie. Om met Wim Daniëls te spreken: “:Zeg maar Houdoe tegen het dialect!”, De zachte G is echter geen onderdeel van het dialect maar een spraakkenmerk. Dus als je trots bent op Brabant, dan laat je dat horen met de zagte G. Geen Gooise R of Rotterdamse G. Alleen de zagte, liefst zo zagt mogelijk!
Ik heb dan ook voorgesteld om deze ‘Dialectprijs’ om te dopen tot de Brabantse ‘Taal-Cultuurprijs’ Dat lijkt me ruimer terwijl het ons dialect niet uitsluit.
De BTC-hoofdprijs ‘De Brabantse Taal Cultuur hoofdprijs’, dan kunnen we nog jaren vooruit!
Voor ieder die tegenwerpt dat men in Vlaanderen en Limburg ook met een zachte G spreekt, kan ik zeggen dat in de vroege middeleeuwen Vlaanderen en Limburg deel uitmaakten van het hertogdom Brabant en dat die Zachte G dus echt een Brabants kenmerk is.
Wat dat betreft blijf ik een gedachte koesteren: van één groot Brabant, samen met Vlaanderen en Limburg, een hek eromheen, mensen van boven de grote riolen kunnen een visum krijgen als ze spreken met een zachte G.
Gemoedelijke gasten met die zagte G … wè gij!
Gisteren geen gladde gasten gezien uit Goirle of Gemert. Ging goed!
“Geweldig”, grapte de gedeputeerde uit Grave en gaf de Groningse gevaardigde een veeg.
Gin gelul en gin gedoe, gewoon de zagte G
Godnondeju wat is ie weer zagt…!
We kiezen dan om de 4 jaar onze eigen Hertogin op de manier zoals bij de Voice.
Allerlei leuke grietjes kunnen meedoen en als ze te lelijk zijn draaien we de stoel weg. Wie overblijft mag linten knippen en beelden onthullen.
Maar sorry ik dwaal af.
De zagte G staat bovenaan de lijst van bedreigde klanken!
Iedere zomer gaan er duizenden Brabanders op vakantie. Ze nemen de zagte G mee en we moeten maar zien wat daar nog van terugkomt.
Het hele jaar door komen er mensen met een harde G op vakantie of voor werk naar Brabant. Die beïnvloeden onze zagte G.
Brabantse kinderen gaan in Amsterdam of Utrecht wonen. Zij verliezen al heel snel de zagte G.
En ook in plaatsen als Vught, Rosmalen, waar de jetset nestelt, is het bonton om met een harde G te spreken. Het wordt tijd dat we de zagte G gaan bewaken.
Er moet een kaart komen met plaatsen waar de Zagte G nog veilig is: de Zagte G-spots.
Er zijn al veel Brabanders ‘besmet’. Die laten af en toe een harde G rochelen.
Zoals Chuus Meeuwis soms (van ‘Chroots met een Zachte CH’), of onze eigen commissaris van de Koning – Wim van der Donk – die spreekt over hoe CheweldiCH en CHroots Brabants is, terwijl hij uit Veghel komt… met GH nog wel… hoe zacht kan het zijn.
Een echte Brabander laat alleen een harde G horen voordat hij gaat spugen!
Chchchgr…klats!
Brabant is de grootste provincie van Nederland.
Brabant vormt de sterkste economische motor.
Brabant is het strijdtoneel en geplunder te boven gekomen.
Brabant heeft veel Gastvrij Groen, ook in de hennepteelt.
Brabant is creatief, humoristisch en gezellig. Je kunt er nog ‘spelen’.
Geen enkele reden dus om ons minderwaardig te voelen.
Weg met die harde G.
Ik begrijp dan ook niet waarom we die zachte G nog steeds schrijven met CH, zoals in ‘Scheveningen’., of ‘charisma’. Dat is weliswaar geen rochel maar nog steeds een harde G” ‘CHCHCHCHCH’ (voordoen)
Ik zeg altijd: “Een echte Brabander gebruikt alleen een harde G als ie moet spugen! (Voordoen ‘CHCHCHCHCH’…klats!ºº).
Dat was dus het plan: we wilden dus de zachte G promoten.
Als omroep Brabant en de kranten mee zouden werken, en ook iemand Facebook zou bestoken. Als enkele bekende Brabanders mee zouden willen doen, dan zouden we met 1000 euro een heel end komen.
Ikzelf ben grafisch ontwerper, dus ik zou een hoop kunnen doen, En dat heb ik ook gedaan.
Een logo voor de hele actie, Posters via de Sociale en Asociale Media, Vlogs en blogs.
Wie schrijft het sprookje van de Zagte G? En welk kind leest het vanavond voor? Welke ontwerper maakt de 27ste letter van het alfabet, de Zagte G. Wie schrijft een lied over de Zagte G.
Alleen, soms lopen de zaken anders. Je hebt het thema bedacht en je springt een gat in de lucht, maar je springt ernaast. Er zijn kuilen op je weg, maar je valt eruit. Kortom het project kwam niet van de grond. Wellicht was de basis van het project toch te smal of juist te breed. Dat neemt niet weg, dat de basisgedachte overeind blijft.
Om deze gedachte en dit mislukte project toch nog een staartje te geven, wil ik dan ook voorstellen om de schrijfwijze aan te passen en de zachte G voortaan te schrijven met een zagte G. Dus Z A G T E G. Die 1000 euro zullen we op andere wijze besteden, wellicht aan een nieuwe Brabantse uitgave. Ondertussen blijven we de Zagte G promoten en streven we naar nog zachter. Zodat we over een aantal jaren – net als bij het weerbericht – over onze Zagte G kunnen zeggen: “Goh, wat issie weer zacht vandaag!”
Dank u wel.
