Het woordje hè kun je op allerlei manieren gebruiken. Zo kun je ermee om bevestiging vragen: ‘Wat een weer, hè?’ Wil je dat type hè vertalen naar het Brabants, dan moet je oppassen: er zijn maar liefst veertien verschillende vertalingen – het is maar net waar in Noord-Brabant je bent!
Onderzoeker Weijnen heeft de woorden voor hè in 1937 in kaart gebracht. Hier zie je zijn kaart in een nieuw jasje. Zeg jij het nog steeds wat ze in 1937 in jouw plaats zeiden? Reageer met jouw hè-woord én je plaats.
Niet alle details
In zijn boek vertelt Weijnen dat ‘de verdeeling der typen wor en war’ slechts schematisch is. ‘Hun onderlinge begrenzing is zeer vaag.’ Hij heeft daarom niet precies aangegeven waar war en waar wor gezegd wordt. In het wor-war-gebied was er veel variatie: het kon per plaats verschillen en er waren plaatsen waar je ze allebei hoorde. Dat gold ook voor wonne en wanne en voor ee en ei. Waar komen deze woorden vandaan?
Hè, hee, ee, ei
De enige woorden die familie zijn van hè, zijn hee, ee en ei. Die laatste twee vind je alleen in West-Brabant. Daar is de h weggevallen. Ze zeggen daar bijvoorbeeld ook ond in plaats van hond.
In West-Brabant kun je wor ook tegenkomen, maar dat heeft daar een andere betekenis. Wor staat daar gelijk aan ons woord hoor, als in Da d’em ik nie gedaon, wor! (‘Dat heb ik niet gedaan, hoor!’) Dit wor is een vorm van het werkwoord woore, de tegenhanger van horen.
Wor, war, warre, wer, werre
Het wor in Midden- en Oost-Brabant is een heel ander woord. Dat komt namelijk van waar, waarschijnlijk een verkorting van nietwaar. Vergelijk deze Nederlandse zin, waarin nietwaar dezelfde betekenis heeft als hè: ‘Wat een weer, nietwaar?’
War en wer hebben dezelfde herkomst als wor. Warre en werre zijn wat langer gemaakt.
Wonne, wonnie, wanne
Dicht daartegenaan zitten wonne, wonnie en wanne. Die komen namelijk van waar niet – een omkering van nietwaar dus.
Nunnie heeft zichzelf goed weten te vermommen. Het komt waarschijnlijk van (is het) nu niet (zo)? Newèl is ontstaan uit niet wel.
Weijnen vertelt dat zijn informanten in Rosmalen en Oirschot wor beschaafder vonden dan wonne. ‘Wonne is dus aan het inkrimpen.’
