Hoe zeg je kind op z’n Brabants? In sommige delen van Noord-Brabant verschilt dat van dorp tot dorp. Je vindt in onze provincie in totaal maar liefst negen verschillende vormen, van kijnd en kiend tot kingd en keengd – althans in de jaren 30 van de vorige eeuw. Toen maakte dialectonderzoeker Toon Weijnen een gedetailleerde kaart. Waar komen al die kinderen vandaan?
Kind en kingd
In Oudnederlandse teksten (600-1150) vinden we alleen kint. Hoorde je een t, dan schreef je toen nog gewoon een t. Een hond was dus nog een hont.
Later, in het Middelnederlands, bleef het in veel regio’s kint, zoals in Holland, waar het Nederlandse kind vandaan komt. Ook in kleine delen van Brabant werd het kind.
In de regio rondom Boekel en Gemert veranderde de n in een ng-klank: kingd. Die vorm hoor je nu alleen niet veel meer. Steeds meer mensen zeggen daar gewoon kind.
Van kijnd tot kend
Een andere Middelnederlandse vorm was kiint, ook wel geschreven als kijnt. Die ii en ij stonden voor een langgerekte [ie]-klank, zoals in onze woorden vieren en beamer. In de schrijfwijze ij had de tweede i een staart gekregen voor de leesbaarheid. Die [ie]-klank zat toen ook in woorden als riip/rijp en diik/dijk.
Uit kijnt ontstond onder andere het oranje kiend. Die vorm hield zijn [ie]-klank dus, maar wel wat korter.
Toen rijp en dijk hun huidige [ei]-klank kregen, deed kijnt mee. Zo ontstond kijnd in Midden- en Oost-Brabant. (Het zou dus gek zijn om keind te schrijven, zoals veel mensen doen, want je schrijft ook niet leif en deik.)
In sommige regio’s veranderde kijnd verder in kèènd, zoals rijp en dijk daar rèèp en dèèk werden. Op de blauwe ‘eilandjes’ werd kèènd tot slot verkort tot kend.
Kender en kiendje
Het meervoud is in veel plaatsen nét iets anders. Veel plaatsen met kind hebben in het meervoud kijnder of kender.
Ook in het verkleinwoord vind je vaak een andere klinker: er zijn bijvoorbeeld kijnd-plaatsen met kenje en kèènd-plaatsen met kiendje.
Jong
Vreemd genoeg is er een Oost-Brabantse regio waar de tegenhanger van kind in 1937 helemaal uitgestorven leek. Daar gaven de mensen namelijk alleen het woord jong op. Jong komt in heel Noord-Brabant voor, maar gewoonlijk wel naast een kind-achtig woord.
